Thể chế hoá đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình: Đòn bẩy chiến lược cho nền kinh tế số

Sáng 11/9, tại Hà Nội, Tạp chí Luật sư Việt Nam phối hợp cùng Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Công ty Luật TNHH Trương Anh Tú (TAT Law Firm) tổ chức Diễn đàn “Thể chế hoá đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW”.

Trong bối cảnh đất nước chuyển mình mạnh mẽ, việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo đã trở thành động lực then chốt để phát triển kinh tế và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Để hiện thực hóa mục tiêu này, việc hoàn thiện thể chế pháp lý, đặc biệt là các quy định về bảo vệ tài sản vô hình là vô cùng cấp thiết. Với tầm nhìn chiến lược, Nghị quyết 57- NQ/TW đã định hướng rõ việc đột phá phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Tiếp nối tinh thần đó, Nghị quyết 68-NQ/TW ra đời được kỳ vọng là đòn bẩy quan trọng để hoàn thiện thể chế bảo vệ quyền sáng tạo của doanh nghiệp tư nhân.

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, Thạc sĩ Đặng Ngọc Luyến - Tổng Biên tập Tạp chí Luật sư Việt Nam khẳng định, Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT) ngày nay không chỉ là công cụ pháp lý bảo vệ, nâng niu đổi mới sáng tạo, mà còn trở thành “lá chắn” để doanh nghiệp trụ vững trong kỷ nguyên số, đồng thời là thước đo năng lực cạnh tranh quốc gia. Tuy nhiên, thực trạng xâm phạm quyền SHTT tại Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp, từ hàng giả, hàng nhái, cạnh tranh không lành mạnh, cho tới việc nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa thiếu nguồn lực để tự bảo vệ thương hiệu. Điều này đòi hỏi phải tiếp tục hoàn thiện chính sách, tăng cường hiệu quả thực thi và xây dựng cơ chế phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp, giới luật sư, hiệp hội và truyền thông.

Thạc sĩ Đặng Ngọc Luyến - Tổng Biên tập Tạp chí Luật sư Việt Nam phát biểu khai mạc Diễn đàn.

Dự thảo Luật SHTT sửa đổi dự kiến trình Quốc hội thông qua trong năm 2025 và có hiệu lực từ năm 2026. Trong đó, đề xuất thành lập tòa chuyên trách về SHTT đang được xem xét là một bước đi đúng hướng, không chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn khi số lượng tranh chấp ngày càng tăng, mà quan trọng hơn, để thiết lập một nền tư pháp hiểu đúng - hiểu sâu. 

Không chỉ thực tiễn đặt ra yêu cầu cải cách, mà ngay trong định hướng chiến lược của Ban Chấp hành Trung ương như trong 4 Nghị quyết trụ cột nhằm tạo động lực cho đất nước phát triển trong kỷ nguyên mới với mục tiêu năm 2045 Việt Nam trở thành nước phát triển với thu nhập cao, trong đó cụ thể Nghị quyết 68-NQ/TW cũng đã nhấn mạnh yêu cầu “hoàn thiện hệ thống pháp luật bảo vệ quyền SHTT, bảo đảm thực thi hợp đồng, giảm rủi ro pháp lý”. Điều đó cho thấy cải cách tư pháp trong lĩnh vực SHTT không chỉ là yêu cầu đòi hỏi bức thiết từ thực tiễn mà trở thành chiến lược phát triển quốc gia trong kỷ nguyên mới.

Trình bày tham luận để làm rõ chuyên đề “Đổi mới sáng tạo - Tài sản vô hình là một trong những nguồn lực phát triển đất nước: Từ thực tiễn Nghị quyết đến thể chế”, Luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch TAT Law Firm cho biết: Lần đầu tiên trong lịch sử các văn kiện của Đảng, Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân đã gọi đích danh “tài sản vô hình” là một nguồn lực then chốt, và đặt ra yêu cầu phải thể chế hóa đầy đủ các quyền đối với loại tài sản này, bao gồm: Quyền sở hữu, quyền định đoạt và tài chính hóa tài sản vô hình.

Đây là bước ngoặt mang tính tư duy - khi Đảng không chỉ đặt vấn đề “bảo vệ” tài sản trí tuệ, mà nâng nó thành vấn đề chiến lược của nền kinh tế thị trường hiện đại. Cụ thể, Nghị quyết khẳng định: “Kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia”;“phát triển kinh tế tư nhân nhanh, bền vững, hiệu quả, chất lượng cao vừa là nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách, vừa mang tính chiến lược lâu dài”; “Xoá bỏ triệt để nhận thức, tư tưởng, quan niệm, thái độ định kiến về kinh tế tư nhân Việt Nam”; “bảo đảm đầy đủ quyền sở hữu tài sản, quyền tự do kinh doanh, quyền cạnh tranh bình đẳng”; “bảo đảm kinh tế tư nhân cạnh tranh bình đẳng với các thành phần kinh tế khác trong tiếp cận cơ hội kinh doanh và các nguồn lực của nền kinh tế, nhất là vốn, đất đai, công nghệ, nhân lực, dữ liệu và các nguồn lực hợp pháp khác”.

Luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch TAT Law Firm chia sẻ tại Diễn đàn.

“Trong nền kinh tế tri thức, sự khác biệt không nằm ở quy mô nhà xưởng, mà nằm ở chỉ số sáng tạo và giá trị tài sản trí tuệ. Một thương hiệu cà phê có thể được bán với giá gấp 20 lần nhà xưởng của nó. Một phần mềm logistics trị giá 10 triệu USD có thể không có bất kỳ tài sản vật chất nào - chỉ là dòng mã và 1 đội kỹ sư. Nhưng thử hỏi: Tại Việt Nam, có bao nhiêu doanh nghiệp được ngân hàng cho vay dựa trên giá trị thương hiệu hay bản quyền? Vấn đề không nằm ở thị trường, mà nằm ở luật pháp chưa đủ mạnh để công nhận và tài chính hóa các tài sản vô hình”, Luật sư Trương Anh Tú phân tích.

Bày tỏ rõ quan điểm của mình, Luật sư Tú cho biết: “Không thể chỉ trông chờ vào nhà nước. Chính doanh nghiệp và đội ngũ luật sư phải là người tiên phong. Doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược tài sản vô hình: đánh giá, bảo hộ, đầu tư vào thương hiệu, quy trình, thiết kế, phần mềm… Luật sư cần đổi mới cách hành nghề: Không chỉ xử lý vi phạm, mà phải trở thành nhà tư vấn tài sản - nhà quản trị IP - và người bảo vệ quyền lợi trong nền kinh tế sáng tạo. Diễn đàn hôm nay không chỉ là nơi trao đổi, mà là nơi khởi đầu cho một bước chuyển thể chế thực sự. Và nếu chúng ta cùng hành động, không chỉ để bảo vệ cái đã có mà để nuôi dưỡng cái đang đến, thì tài sản vô hình sẽ không còn vô hình mà sẽ trở thành trụ cột của phát triển quốc gia”.

Liên quan đến xây dựng cơ chế tài phán quốc gia về SHTT tại Việt Nam, theo TS. Phạm Minh Huyền, Đại học Luật Hà Nội, trong bối cảnh hội nhập kinh tế và cạnh tranh toàn cầu, các đối tượng của quyền SHTT ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong việc mang lại lợi thế cạnh tranh, làm gia tăng lợi ích cho các chủ sở hữu cũng như hỗ trợ việc xây dựng uy tín, danh tiếng cho các chủ thể kinh doanh. 

Toàn cảnh Diễn đàn

Với mục tiêu đưa kinh tế tư nhân trở thành một trong những động lực quan trọng của nền kinh tế, là lực lượng thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất lao động, gia tăng năng lực cạnh tranh quốc gia, Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân đã xác định nhiệm vụ trọng tâm là bảo đảm và bảo vệ hữu hiệu quyền sở hữu, quyền tài sản, quyền cạnh tranh bình đẳng của các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân.

Theo bà Phạm Minh Huyền, mặc dù Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi 2025) và Nghị quyết 81/2025 đã cho phép thành lập Tòa Sở hữu trí tuệ tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, nhưng hiện vẫn tồn tại khoảng trống. Cụ thể, tòa chưa có thẩm quyền hình sự, chưa có tiêu chuẩn nhân sự rõ ràng, thiếu quy trình chuyên biệt trong giải quyết tranh chấp.

Từ kinh nghiệm quốc tế, bà Phạm Minh Huyền đề xuất Việt Nam cần bổ sung thẩm quyền hình sự cho Tòa Sở hữu trí tuệ, đồng thời quy định biên chế tối thiểu và đào tạo chuyên sâu cho thẩm phán, thư ký, thẩm tra viên. Đặc biệt cần xây dựng thủ tục rút gọn với vụ việc đơn giản và ứng dụng công nghệ thông tin trong tố tụng, kể cả xét xử trực tuyến với đương sự ở nước ngoài.

Cũng tại Diễn đàn, ông Lê Huy Anh - Phó Cục trưởng Cục SHTT khẳng định vai trò của sở hữu trí tuệ, đổi mới sáng tạo. Theo ông, một quốc gia muốn phát triển phải dựa trên khoa học công nghệ. Tại Việt Nam, với sự xuất hiện của tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ đã thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Nhà nước về vấn đề này.

Ông Huy Anh cũng cho biết, hiện nay, Cục Sở hữu trí tuệ đang nghiên cứu xây dựng Luật SHTT (sửa đổi) với 5 nội dung trọng tâm gồm: Thương mại hóa tài sản trí tuệ; Đơn giản hóa thủ tục hành chính; Bảo vệ quyền của chủ thể sở hữu trí tuệ; Cam kết quốc tế; Nghiên cứu các vấn đề mới.

"Với vai trò là cơ quan chuyên môn về sở hữu trí tuệ, Cục SHTT sẽ luôn là đơn vị đồng hành cùng cộng đồng doanh nghiệp trong bảo vệ lợi ích hợp pháp và các chuyên gia pháp lý trong việc đề xuất chính sách trong lĩnh vực này", ông Huy Anh khẳng định./.

PV